Fotografische religieuze iconografie: Joel Peter Witkin en Bart Ramakers op de internationale fotobiënnale Oostende
The ArtCouch, 15 september 2023
https://www.theartcouch.be/nieuws/fotografische-religieuze-iconografie/
De verhouding van de fotografie tot andere kunsten is complex en intrigerend.
Enerzijds kan fotografie worden beschouwd als een afgeleide vorm van schilderkunst: fotografen lieten zich in de beginjaren van de fotografie vaak beïnvloeden door de compositie, het lichtgebruik en de beeldtaal van schilders. Het is als het ware onder de vleugels van de schilderkunst dat de fotografie zich als een nieuwe kunstvorm kon ontwikkelen.
Aan de andere kant heeft de opkomst van fotografie ook een grote impact gehad op de andere kunsten. Schilders, beeldhouwers en andere kunstenaars werden geconfronteerd met de vraag wat hun rol zou zijn nu er een medium bestond dat de werkelijkheid op een bijna perfecte manier kon vastleggen. Sommige kunstenaars omarmden de fotografie en integreerden fotografische technieken in hun eigen werk, terwijl anderen zich juist afzetten tegen de realistische weergave van de fotografie en zich richtten op abstractie en de expressie van emotie.
De opkomst van digitale fotografie heeft de relatie tussen fotografie en andere kunsten verder veranderd. Door de mogelijkheden van digitale beeldbewerking, scans en renderings zijn weer nieuwe kunstvormen ontstaan, waarbij fotografie wordt vermengd met digitale kunst, video, beeldhouwkunst en andere disciplines.
Kortom, de verhouding van de fotografie tot andere kunsten is een dynamische en evoluerende relatie. Fotografie inspireert, en geeft een nieuwe dimensie aan andere kunstvormen, daagt ze uit ook, terwijl het medium zelf ook zelf continu verandert en zich ontwikkelt. Dat levert een boeiend samenspel op waarin de grenzen tussen verschillende kunstvormen steeds verder vervagen en nieuwe mogelijkheden worden verkend. Precies dat samenspel is het hoofdthema van de Oostendse Internationale Fotobiënnale 2023: (IN)VLOED.
Joel Peter Witkin
De hoofdvogel van deze Fotobiënnale is Joel Peter Witkin, die een hele pleïade van nationale en internationale fotografen aanvoert, geselecteerd en gecureerd door Stephane Verheye. Witkin stelde begin dit jaar nog een selectie werken tentoon in Galerie P. in Oostende, maar neemt deze keer Fort Napoleon én Galerie P. in. Een ambitieuze dubbeltentoonstelling die net bij de aanvang van zijn 84ste levensjaar een breed overzicht van ’s mans werk geeft.
Joel Peter Witkin is een kunstenaar die er niet zomaar genoegen mee nam zich in te schrijven in een kunstvorm. Die kunstvorm zélf ingrijpend veranderen, dat was zijn ambitie: “Ik heb altijd geweten dat ik als kunstenaar geboren ben, en ik wilde niet alleen foto’s maken, ik wilde de fotografie veranderen.” Om dat te bereiken bouwde hij stap voor stap een heel eigen controversiële beeldtaal, een heel eigen techniek en een heel eigen mythologie.
De voorbije decennia heeft Witkin dan al waanzinnig veel artiesten geïnspireerd, zijn unheimische foto’s blijven volstrekt uniek. “Het negatief is voor mij louter een beginpunt.”
Tegelijk is de kunstenaar bezig met spiritualiteit en de invloed ervan op de fysieke wereld. Hij creëert surrealistische taferelen waarmee hij onze vooroordelen over seksualiteit en fysieke schoonheid tracht te ontkrachten. Witkin vindt verlangen in het weerzinwekkende en sacraliteit in het profane. “Mijn beelden hebben de neiging om af te stoten en te choqueren”, aldus het icoon. “Toch geloof ik dat ze ook teder en verlicht zijn, en dat ze op een manier zelfs ontroeren. Meer nog: mijn werk laat mijn reis zien om een liefdevoller, onzelfzuchtiger mens te worden.”
De complexe dualiteit van het leven zit bij Joel-Peter Witkin vervat in een soort schaamteloze vertoningen van mismaaktheid waarvoor hij vaak samenwerkt met mensen die door de maatschappij het liefst van al worden genegeerd. Hij plaatste daarvoor in het verleden advertenties waarin hij op zoek ging naar “dwergen, reuzen, gebochelden, vrouwen met baarden, mensen met omgekeerde handen of voeten, hermafrodieten, iedereen die geboren is zonder armen, benen, ogen, borsten, geslachtsdelen, oren of lippen, mensen met ongewoon grote genitaliën, aanhangers van alle soorten extreme perversies, iedereen die beweert God te zijn, en God zelf.”
Die werkwijze heeft hem de voorbije decennia al evenveel liefde als haat opgeleverd, maar vergis je niet: “Sommigen denken dat ik geen morele grenzen heb. Het tegenovergestelde is waar. Wat ik doe, is voor mij heilig. Het is een vorm van religieuze iconografie. Ik denk dat dat erg ontbreekt in de hedendaagse kunst, die vaak draait rond escapisme en de hardere realiteit niet onder ogen wil zien.”
Waar de tentoonstelling in Fort Napoleon een breed overzicht van het oeuvre van Witkin geeft, focust Galerie P. op zijn geënsceneerde taferelen en op zijn werkmateriaal, dat een bijzonder inzicht in de totstandkoming van zijn werken geeft: contact proofs, schetsen, studies.
Jaouad Alloul + Bart Ramakers
Naast Joel Peter Witkin pakt Galerie P. uit met het nieuwste project van fotograaf Bart Ramakers, een samenwerking met theatermaker / muzikant / auteur Jaouad Alloul : UOMO. Hier geen religieuze iconografie, maar een humanistische, al is religie en transcendentie niet veraf.
Bart Ramakers: “Al jaren gebruik ik de tarot als een inspiratiebron, ondermeer in mijn reeks De Anatomie van de Schoonheid. Tarotkaarten ballen veel uiteenlopende oude menselijke mythen samen en zetten ze in relatie tot elkaar, of ze nu stammen uit de kabbalistische, astrologische, Grieks-Romeinse, Egyptische of middeleeuwse tradities. Op die manier vormen ze een spiegel van alles wat menselijk is, van alle drijfveren, alle gemoedstoestanden. Een cruciale kaart is die van de Duivel: de gevallen engel, de lichtdrager, de demon die ons bindt in lust en begeerte, maar die ook samen met ons streeft om terug te keren naar het hogere, het transcendente, de spiritualiteit, het licht.”
Jaouad Alloul: “Het idee om iets rond Lucifer te doen prikkelde mij enorm, maar ik voegde daar graag ‘De geboorte van Venus’ van Alessandro Botticelli en de ‘Homo Universalis’ van Leonardo Da Vinci als inspiratiebronnen aan toe. Zo ontstond een intrigerende triptiek, geïnspireerd op iconen uit onze cultuurgeschiedenis, waarin lust en begeerte (het ‘duivelse’ in de mens), de mens zelf als maatstaf van het universum (uomo universale) en tenslotte de liefde als allesoverwinnende kracht elkaar in evenwicht houden en versterken. Enkele hartverwarmende sfeerbeelden omlijsten dit drieluik.”
Het resultaat is een compacte maar krachtige expo tussen droom, realiteit & fantasie. Een hartverwarmend hedendaags verhaal van gender diversity, body positivity, one love, self acceptance en inclusiviteit.
Niet onbelangrijk: de opbrengst van deze creatieve samenwerking gaat naar Punt vzw, advies- en informatiecentrum voor seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Het Schuuren Scharniertje
Een gemoedelijk gesprek met Jan Flamend over jeugd, inspiratie, fotografie, naakt, enscenering, Panamarenko, Geert Stadeus, Zjef Vanuytsel en nog veel meer:
https://open.spotify.com/episode/4rY5Dl4cVK3HwhBqI21T11?si=-TEzTH5wQ023csNIlBQGuw&nd=1
De renaissance van Bart Ramakers
Vertaald uit L’Œil de la Photographie April 10, 2023
De belgische kunstenaar Bart Ramakers kennen we vooral van zijn uitgewerkte geënsceneerde fotografische taferelen, waarin hij op een speelse en soms humoristische manier mythologische taferelen, legendes, evangelies en andere klassieke vertellingen actualiseert. Daarbij vermengt hij heel diverse verhaalelementen en draait hij graag rollen om, zet hij dingen op zijn kop, om een nieuwe mythologie te creëren, soms bevreemdend en surrealistisch, vaak barok, altijd weelderig in een overdaad aan details, sensueel en betoverend.
Zijsprongen
De jongste jaren zagen we deze kunstenaar ook regelmatig zijsprongen maken. Hij werkte samen met andere kunstenaars (William Sweetlove, Flora and the Water Warriors), legde zich in de Covid-periode toe op zelfportretten en beeldhouwkunst, realiseerde een participatief fotoproject (Sandwiched, Oostende) en cureerde tentoonstellingen (Hallelujah, Bree). In al deze activiteiten verbindt hij mensen in een poging ze even stil te doen staan bij de echt belangrijke topics van vandaag de dag: het klimaat, gendergelijkheid, de diversiteit van de samenleving.
Vrijheid
In een recent interview verklaarde hij met zijn werk de fantasie van de toeschouwers te willen prikkelen, een parallele wereld te willen creëren als wijkplaats voor een realiteit die steeds puriteinser, restrictiever en normatiever wordt. Hij wil een wereld creëren waarin iedereen kan zijn wie hij wil zijn, waarin iedereen zijn dromen kan beleven, en waarin alles wat je kan dromen werkelijkheid kan worden – en waarin dat normaal is, waarin we onze vrijheid als het ware herwinnen.
Menselijke passies
In zijn recentste werk keert Bart Ramakers terug naar zijn vertrouwde theater: dat van de menselijke passies, en hij is geïnspireerder dan ooit. Een halfnaakt koppel danst in een zwoele nachtclub op de tonen van een jazzorkest, Otto Dix en George Grosz kijken als het ware mee over de schouder van de muzikanten. Een trio jongemannen, nog niet helemaal in een ballettutu gehesen, maakt zijn opwachting op een verjaardagsfeestje – het lijkt wel een omgekeerd Parisoordeel. Drie obers volvoeren een vreemd ritueel rond een eenzame restaurantgaste – een herschepping van een creatie van Moebius. In een taverne begiet een jonge dienster kunstbloemen, omringd door eenzame oude mannen… flower power!
Oostende
De jongste jaren staat Oostende meer en meer centraal in Bart’s werk. Hij schiep “The Muse Checkmate” in de iconische Brasserie du Parc, een ode aan het surrealisme van Marcel Broodthaers, Marcel Duchamps en René Magritte. Zijn “Oostende Reine des Plages” blikt vol heimwee terug op de periode van het interbellum, toen de badstad haar laatste bloeiperiode kende: een zeemeermin en een zeemeerman, de heraldische wapendragers van de stad, delen een rijke buit aan vis, met op de achtergrond een typische vissersboot en het kursaal.
Vertrouwen
Uit de recente werken van Ramakers blijkt een trefzeker meesterschap, een naturel, niets is gekunsteld, alles lijkt vanzelfsprekend. We herkennen regelmatig dezelfde modellen, steeds in andere rollen, aangevuld met steeds nieuwe karakters. Het lijkt wel een rondreizend theatergezelschap, waarin iedereen vertrouwd met elkaar is, waarin iedereen elkaar versterkt. De positieve energie en het vertrouwen spatten van de gevoelige plaat – de grens tussen theater of film en fotografie lijkt alsmaar onzichtbaarder. Het lijdt geen twijfel dat er op deze sets plezier gemaakt is, voor en achter de schermen.
Feest
Dagdromen van een oude witte man? Parodies op clichés? Bevrijdende fantasie? Wat doen de intenties van de maker ertoe, uiteindelijk hangt alles af van het oog van de toeschouwer… maar een feest voor het oog is het zeker!
